نماز جعفر طیاردر دین مقدس اسلام نمازهای مستحبی زیادی وارد شده است که از آنها به نوافل تعبیر می‌شود، یکی از نمازهای مستحبی که به آن تأکید و سفارش شده، نماز جعفر طیار است که این نماز، هدیه‌ای از سوی پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به جعفر بن ابی‌طالب است. ۱ - تاریخچه نماززمانیکه جعفر در روز فتح خیبر، از «حبشه» به «مدینه» آمد، رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به استقبال او رفت و پیشانی او را بوسید آنگاه رو به مردم کرد و فرمود. نمی‌دانم به کدام یک از این دو خوشحالی کنم، به فتح خیبر یا به برگشتن پسر عمویم جعفر؟ سپس این نماز را به او آموختند و فرمودند: «اگر توانستی این نماز را هر روز، و اگر نتوانستی هر هفته، و اگر نتوانستی هر ماه، و اگر نتوانستی هر سال، و اگر نتوانستی در عمر خود یک بار این نماز را بخوان. اگر این نماز را خواندی، خداوند گناهان بزرگ و کوچک، قدیم و جدید و گناه عمدی و اشتباهی تو را می‌بخشد». [۱]
النوادر، راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، محقق، مصحح، احمد صادقی اردستانی، ص ۲۸ - ۲۹، دار الکتاب، قم، چاپ اول، بی تا.
امام خمینی در تحریرالوسیله در شرح تشریع آن می‌فرماید: «و این نماز از مستحبات مؤکّد است و از نمازهای مشهور بین عامّه و خاصّه است، و از چیزهایی است که پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به پسر عمویش هنگام بازگشت از سفرش به‌خاطر محبّت و گرامی داشتن او به وی عطا کرد که از امام صادق (علیه‌السلام) است که: در روز فتح خیبر هنگامی که جعفر از حبشه آمد، پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمود: آیا جایزه‌ای به تو ندهم؟ آیا بخششی به تو نداشته باشم؟ آیا به تو هدیه‌ای نکنم؟ پس جعفر گفت: چرا یا رسول اللَّه - حضرت صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: مردم گمان کردند که پیغمبر به او طلا یا نقره می‌دهد، لذا گردن‌ها را کشیدند تا ببینند چه می‌دهد - پس پیغمبر به او فرمود: چیزی به تو عطا می‌کنم که اگر آن را هر روز انجام دهی، برایت از دنیا و آنچه در آن است، بهتر خواهد بود و اگر هر دو روز یک‌مرتبه انجام دهی، خداوند گناه بین آن دو روزت را مورد مغفرت قرار می‌دهد و اگر در هر جمعه یا هر ماه یا هر سالی انجام دهی خداوند گناه بین آنها را می‌بخشد.» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۴، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة جعفربن ابی طالب علیه السلام.
۲ - فضیلت نمازامام باقر (علیه‌السلام) فرمود: «در هر رکعت از نماز جعفر، هفتاد و پنج بار تسبیحات گفته می‌شود که هر کدام چهار تسبیح است و جمعاً در هر رکعت، سیصد تسبیح می‌شود، و روی هم هزار و دویست تسبیح در چهار رکعت گفته می‌شود، و خداوند عزّ و جلّ آنها را مضاعف می‌سازد (و چنان‌که وعده فرموده در برابر هر حسنه ده حسنه پاداش عطا می‌فرماید) به پاداش آنها برای آن شخص، دوازده هزار حسنه منظور می‌کنند که هر حسنه از آن در ارزش و گرانی قدر، مانند کوه احد و بزرگ‌تر از آن است». امام کاظم (علیه‌السلام) فرمود: «کسی که نماز جعفر را بخواند اگر گناه او به عدد ریگ‌های درهم فشرده بیابان و به اندازه کف‌های دریا باشد، خداوند همه آنها را می‌بخشد». بهترین وقت خواندن نماز جعفر، ظهر روز جمعه است، ولی در هر روز و هر ساعتی از شبانه روز می‌شود آن را خواند. ۳ - وقت فضیلت نمازبا فضیلت‌ترین وقت خواندن نماز جعفر (طیار) روز جمعه هنگام بالا آمدن آفتاب است. می‌توان آن را از نافله‌های شب یا روز حساب کرد که هم برای او از نوافلش حساب شود و هم نماز جعفر (طیار)، کما این که در روایت آمده است پس با نماز جعفر نافله نماز مغرب را مثلاً نیت می‌کند. [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۴، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة جعفربن ابی طالب علیه السلام.
۴ - روش های خواندن نمازدر روایات، سه روش برای خواندن نماز جعفر طیار بیان شده است که به هر روشی خوانده شود کفایت می‌کند هر چند روش اول مشهورتر است. ۴.۱ - روش اولچهار رکعت نماز – دو تا دو رکعتی - خوانده شود که در رکعت اول، بعد از تکبیرة الاحرام، سوره حمد و سپس سوره زلزال خوانده شود و بعد پانزده مرتبه گفته شود: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ» سپس به رکوع رفته ده بار همین ذکر، تکرار گردد و سر از رکوع بر داشته ده بار این ذکر را بگوید، آنگاه به سجده رفته ده بار آن ذکر را تکرار نموده، سپس سر از سجده بر داشته در حال نشسته ده بار آن ذکر گفته شود، دوباره به سجده رفته ده بار آن ذکر را تکرار کند و سر از سجده بر دارد در حالت نشسته ده بار دیگر آن ذکر را گفته سپس بلند شده و رکعت دوم را شروع کرده و در آن حمد و سپس سوره عادیات را خوانده، و قبل از رکوع پانزده مرتبه همان ذکر را تکرار کرده، آنگاه قنوت گفته بعد به رکوع رفته ده بار آن ذکر را گفته سپس سر از رکوع بر داشته ده بار ذکر را بگوید، آنگاه به سجده رفته همانند رکعت اول در دو سجده و پس از سر برداشتن از هر سجده ذکر را ده بار گفته پس از آن تشهد خوانده و نماز را سلام داده و بعد دو رکعت دیگر را با تکبیرة الاحرام آغاز نموده که در رکعت اول – از دو رکعت دوم - بعد از حمد، سوره نصر و در رکعت دوم – از دو رکعت دوم – بعد از حمد، سوره توحید خوانده شود و مانند دو رکعت اول ذکرها را بعد از اتمام سوره قبل از رکوع و هنگام رکوع بعد از رکوع، در حال سجده، بعد از هر سجده به همان ترتیب و تعداد بگوید و نماز را با تشهد و سلام به اتمام رساند. ۴.۲ - روش دوممانند روش اول است تنها فرقش این است که در هر چهار رکعت بعد از حمد، سوره «توحید» خوانده می‌شود. [۹]
النوادر، راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، محقق، مصحح، احمد صادقی اردستانی، ص ۲۸ - ۲۹، دار الکتاب، قم، چاپ اول، بی تا، ص ۲۸ – ۲۹.
۴.۳ - روش سومدر این روش، مانند روش دوم در هر چهار رکعت بعد از حمد، سوره «توحید» خوانده می‌شود، اما نوع ذکر و محل گفتن ذکر اندکی با دو روش قبلی متفاوت است و آن این‌که نماز با تکبیرة الاحرام شروع می‌شود، آنگاه قبل از خواندن حمد، پانزده مرتبه گفته می‌شود: «اللَّهُ أَکْبَرُ» و «سُبْحَانَ اللَّهِ» و «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» سپس حمد و سوره «توحید» خوانده می‌شود بعد از اتمام سوره بدون گفتن ذکر به رکوع رفته، و مانند دو روش دیگر در رکوع و بعد از رکوع، در سجود و بعد از سجود همین ذکری که قبل از حمد گفته شد ده بار تکرار می‌شود و به همین روش و ترتیب در رکعت دوم و سوم و چهارم عمل می‌گردد و نماز به صورت دو تا دو رکعتی خوانده بشود و به اتمام برسد. در روایتی از حسن بن محبوب نقل شده است که در سجده آخر نماز جعفر طیار بگویید: «یَا مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْوَقَارَ یَا مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ یَا مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ یَا مَنْ أَحْصی کُلَّ شَیْ‌ءٍ عِلْمُهُ یَا ذَا النِّعْمَةِ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الْفَضْلِ یَا ذَا الْقُدْرَةِ وَ الْکَرَمِ أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ بِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ الْأَعْلَی وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّاتِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا (به جای کذا و کذا حاجت خود را بگویید). ۴.۴ - کیفیت نماز جعفر طیار از نظر امام خمینیبه نظر امام خمینی «این نماز چهار رکعت است که دو سلام دارد، در هر رکعتی حمد و سوره می‌خواند، سپس پانزده مرتبه می‌گوید: سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّه وَ لا الهَ الا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکْبَر و همین تسبیح را ده مرتبه در رکوع و همچنین ده مرتبه بعد از سر برداشتن از رکوع، و همچنین در سجده اول و بعد از سر برداشتن از آن، و در سجده دوم و بعد از سر بلند نمودن از آن ده مرتبه می‌گوید. پس در هر رکعتی هفتاد و پنج مرتبه و همه آنها (در تمام چهار رکعت)، سیصد تسبیح می‌شود. و ظاهر این است که گفتن تسبیحات از ذکر رکوع و سجده، کفایت می‌کند، ولی احتیاط (مستحب) آن است که اکتفا به آنها نشود. و در این نماز سوره مخصوصی تعیّن ندارد، لکن افضل آن است که در رکعت اول، سوره اِذَا زُلْزِلَتْ و در رکعت دوم، سوره «وَ الْعَادِیَاتِ» و در رکعت سوم، اذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ و در رکعت چهارم، سوره قُلْ هُوَ اللَّهُ احَد بخواند.» [۱۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۴، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة جعفربن ابی طالب علیه السلام.
۴.۴.۱ - نماز جعفر با عجله و کار ضروری داشتندر صورتی که عجله داشته باشد، جایز است که تسبیحات را به بعد از نماز تاخیر بیندازد، همچنان که اگر کار ضروری داشته باشد، می‌تواند در اصل نماز جدایی بیندازد؛ که دو رکعت را بخواند و بعد از انجام آن کار ضروری (دو رکعت) بقیه را به جا آورد. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۵، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة جعفربن ابی طالب علیه السلام، مسالة ۱.
۴.۴.۲ - حکم فراموشی تسبیحاتاگر در نماز جعفر (طیّار) بعضی از تسبیحات را فراموش کند، در هر حالی از حالات نماز یادش آمد، آن را قضا می‌کند و اگر بعد از نماز، یادش بیاید، به قصد رجاء به جا می‌آورد. [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۱۸، کتاب الصلاة، القول فی الشکوک التی لا اعتبار بها، مسالة ۵.
بنابر این «اگر از انجام بعضی از تسبیحات در محل خودش غفلت نماید، چنانچه در بعضی جاهای دیگر یادش آمد، علاوه بر تسبیحات آنجا، آنها را هم قضا می‌نماید. پس اگر تسبیحات رکوع را فراموش نماید و بعد از سر برداشتن از رکوع یادش بیاید، بیست مرتبه تسبیح می‌گوید و همچنین است در بقیه جاها و حالات، و چنانچه یادش نیامد مگر بعد از نماز، احوط و اولی آن است که به قصد رجاء آنها را بگوید.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۵، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة جعفربن ابی طالب (علیه‌السلام)، مسالة ۲.
۵ - آداب نماز۱. مستحب است که در سجده دوم رکعت دوم، بعد از تسبیحات بگوید: «یا من لبس العزّ و الوقار، یا من تعطّف بالمجد و تکرّم به، یا من لا ینبغی التّسبیح الّا له، یا من احصی کلّ شیء علمه، یا ذا النّعمة و الطّول، یا ذا المنّ و الفضل، یا ذا لقدرة و الکرم، اسئلک بمعاقد العزّ من عرشک و منتهی الرّحمة بکتابک و بأسمک الأعظم الأعلی و کلماتک التّامّات ان تصلّی علی محمّد و آل محمّد و افعل بی کذا و کذا» سپس حاجت‌هایش را بگوید، به فارسی هم می‌تواند حاجاتش را درخواست کند. ۲. بعد از فارغ شدن از نماز، مستحب است دعایی را که شیخ طوسی و سید بن طاووس از مفضل بن عمر نقل کرده‌اند بخواند. مفضل می‌گوید: اباعبدالله امام جعفر صادق (علیه‌السلام) را دیدم نماز جعفر طیار را می‌خواند و دست‌هایش را بلند کرد و به این دعا خدا را خواند: «یا ربّ یا ربّ» تا نفس قطع شد، «یا ربّاه یا ربّاه» تا نفس قطع شد، «ربّ ربّ» تا نفس قطع شد، «یا الله یا الله» تا نفس قطع شد، «یا حیّ یا حیّ» تا نفس قطع شد، «یا رحیم یا رحیم» تا نفس قطع شد، «یا رحمان یا رحمان» هفت مرتبه، «یا ارحم الرّاحمین» هفت مرتبه. سپس گفت: «اللّهمّ انّی افتتح القول بحمدک و انطق بالثّناء علیک و امجدک و لا غایة لمدحک و اثنی علیک و من یبلغ غایة ثنائک و امد مجدک و انّی لخلیقتک کنه معرفة مجدک و ایّ زمن لم تکن ممدوحاً بفضلک موصوفاً بمجدک عوّاداً علی المذنبین بحلمک تخلّف سکّان ارضک عن طاعتک و کنت علیهم عطوفاً بجودک جواداً بفضلک عوّاداً بکرمک یا لا اله الّا انت المنّان ذو الجلال و الإکرام». سپس حضرت به من فرمود: «ای مفضل اگر حاجت مهمی داری این نماز را به‌جا آور و با این دعا (خدا را) بخوان و حاجتت را (از خدا) بخواه که خدا ان شاء الله برآورده می‌کند و به او اطمینان است». ۶ - جواز نیابت در نمازنماز جعفر طیار را می‌توان به نیابت برای مردگان و شهدا خواند و همچنین می‌تواند بدون نیابت ثوابش را هدیه کرد. هدیه کردن ثواب نماز به روح اموات و شهدا، هم درجات آنها را زیادتر می‌کند و هم اجر خود انسان را بیشتر می‌گرداند و هر چه هدیه شونده مقامش بالاتر باشد، اجر هدیه کننده بیشتر می‌شود. ۷ - پانویس۸ - منبع• پایگاه اسلام کوئیست. • سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز جعفر طیار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۱۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | دیدگاه های فقهی امام خمینی | عبادات | فقه | مقالات اندیشه قم | نماز | نماز های مستحبی
|